Prawne aspekty wnoszenia indywidualnych skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

4. Postępowanie po wniesieniu skargi do ETPCz:

a) Wniesienie skargi do ETPCz oraz nadanie jej numeru

Prawidłowo sporządzona i wysłana skarga do ETPCz trafia do Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, gdzie zostaje jej nadana sygnatura (tzw. numer skargi, na który skarżący będzie powoływał się w dalszej części postępowania). Następnie skarga jest przygotowywana do wstępnego zbadania pod kątem jej dopuszczalności.

b) Uzupełnienie brakujących danych lub dokumentów

Często zdarza się tak, że wniesiona skarga do ETPCz jest niekompletna, a do jej rozpoznania konieczne są dodatkowe dokumenty lub informacje, których skarżący nie zawarł w skardze. W takiej sytuacji skarżący otrzymuje korespondencję (w języku polskim) od jednego z sekretarzy ETPCz, z której wynika jakie braki należy uzupełnić oraz w jakim terminie trzeba tego dokonać aby nadać postępowaniu dalszy bieg. Gdy zostaną już uzupełnione wszystkie brakujące elementy, dochodzi do wstępnego badania dopuszczalności skargi.

c) Wstępne badanie dopuszczalności skargi do ETPCz

Gdy zostaną już skompletowane wszelkie niezbędne dokumenty, dochodzi do wstępnego badania dopuszczalności skargi. Jest to jeden z ważniejszych etapów, ponieważ od podjętej w tym momencie decyzji zależy, czy skarga będzie rozpatrywana merytorycznie, czy też zostanie skreślona z listy skarg. Decyzja o uznaniu skargi za niedopuszczalną jest ostateczna, to znaczy, że nie przysługuje od niej żadne odwołanie i w sposób definitywny kończy ona postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu w tej sprawie. Warto zaznaczyć, iż zgodnie ze statystykami, 95% wniesionych skarg kończy swój bieg właśnie na tym etapie. Dlatego też konieczne jest aby decydując się na wystąpienie ze skargą, odpowiednio się do tego przygotować. O podjęciu decyzji o skreśleniu skargi z listy skarg, skarżący zostaje powiadomiony stosownym pismem. W przypadku gdy skarga uznana zostanie za dopuszczalną, postępowanie wkracza w kolejny etap.

d) Notyfikacja skargi państwu-stronie, przeciwko któremu została wniesiona

W przypadku, gdy wniesiona skarga zostanie uznana za dopuszczalną, o jej istnieniu zostaje powiadomione państwo-strona, przeciwko któremu została ona wniesiona. Zarówno skarżący, jak i państwo-strona otrzymują stosowną informację w tej kwestii, niejednokrotnie także wraz z dodatkowymi pytaniami na które należy udzielić odpowiedzi w wyznaczonym terminie. Ponadto obie strony postępowania proszone są o zajęcie stanowiska w przedmiocie polubownego rozwiązania sprawy. Warto zaznaczyć, iż od tego momentu strony zobowiązane są do prowadzenia korespondencji w jednym z urzędowych języków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, tj. języku francuskim lub języku angielskim. W przypadku przeważającej większości spraw to na tym etapie, skarżący którzy dotychczas nie posiadali pełnomocnika, proszeni są o jego ustanowienie i przesłanie wypełnionego formularza pełnomocnictwa na adres Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu.

e) Zawezwanie stron do podjęcia ugody

Etap ten, o którym częściowo wspomniano już w poprzednim punkcie, jest próbą polubownego rozstrzygnięcia sporu w drodze ugody. W praktyce polega on jedynie na zaproponowaniu każdej ze stron możliwości przedstawienia warunków, na których byłaby skłonna odstąpić od dalszego uczestnictwa w merytorycznym rozpoznawaniu skargi przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Praktyka pokazuje jednak, iż do zawarcia ugód przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu, dochodzi niezwykle rzadko, nawet w przypadku tzw. spraw o charakterze powtarzalnym. Brak ugody powoduje konieczność merytorycznego rozpoznania wniesionej skargi.

f) Ostateczne badanie dopuszczalności skargi oraz rozstrzygnięcie merytoryczne

Brak porozumienia stron postępowania, wyrażony brakiem chęci zawarcia ugody, skutkuje przekazaniem skargi do jej merytorycznego rozpoznania. Rozpoznanie to poprzedzone jest ponownym badaniem dopuszczalności skargi. Badanie to bezpośrednio poprzedza merytoryczne rozpoznanie skargi, zaś ocena w zakresie jej dopuszczalności przeważnie rzadko jest inna niż ta dokonana podczas wstępnego badania dopuszczalności skargi. Następnie dochodzi do analizy stanu faktycznego oraz prawnego, a także analizy zgromadzonego materiału dowodowego. Całe postępowanie toczy się pisemnie, a strony zobowiązane są przesyłać odpowiedzi na wszelkie zadane im pytania oraz przedstawiać posiadane dowody. Uczestnictwo osobiste na rozprawie należy do rzadkości i forma ta stosowana jest wyłącznie wówczas, gdy uznana zostanie za konieczną.

g) Wydanie wyroku oraz możliwość wniesienia odwołania

Po zakończeniu postępowania dochodzi do narady sędziów, która jest poufna. Sędziowie przyjmują wyrok większością głosów, zaś każdy sędzia, który nie zgadza się z jego treścią, ma możliwość złożenia zdania odrębnego. Obowiązek wykonania postanowień wyroku spoczywa na rządzie państwa-strony, przeciwko któremu zapadł wyrok. W szczególnych przypadkach od wyroków Izby Trybunału istnieje możliwość złożenia odwołania, które rozpatrywać będzie Wielka Izba Trybunału. Wniosek o rozpatrzenie sprawy przez Wielką Izbę Trybunału musi zostać wniesiony przed upływem 3 miesięcy od daty wydania wyroku przez Izbę Trybunału.

h) Badanie skargi przez Panel Wielkiej Izby Trybunału

Wniosek o zbadanie skargi przez Wielką Izbę Trybunału trafia wpierw do zespołu składającego się z 5 sędziów. Dopiero uwzględnienie wniosku otwiera drogę do postępowania przed Wielką Izbą Trybunału. Wniosek może zostać uwzględniony jedynie wówczas, gdy obejmuje on bardzo poważną kwestię dotyczącą stosowania Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i jej protokołów dodatkowych. Odmowa uwzględnienia wniosku kończy postępowanie, zaś jego uwzględnienie powoduje przekazanie skargi do rozpatrzenia przez Wielką Izbę Trybunału.

i) Rozpoznanie skargi i wydanie wyroku przez Wielką Izbę Trybunału

Wielka Izba Trybunału rozpatruje skargę po jej przyjęciu i wydaje wyrok, odnosząc się do wszystkich aspektów poruszanych w skardze. Wielka Izba Trybunału na tym etapie postępowania nie może już uznać skargi za niedopuszczalną, rozpatruje ją więc wyłącznie w granicach jej zasadności. Wyrok wydany przez Wielką Izbę Trybunału jest ostateczny i prawomocny, a obowiązek jego wykonania spoczywa na rządzie państwa-strony, przeciwko któremu niniejszy wyrok zapadł.